Άραχθος, έμφραγμα στο φράγμα

Η ιστορία με την κατασκευή φραγμάτων στον ποταμό Άραχθο της Ηπείρου δεν είναι πρόσφατη. Στο παρελθόν έχουν ήδη κατασκευαστεί δύο φράγματα από τη Δ.Ε.Η. το Πουρνάρι 1 και στη συνέχεια το Πουρνάρι 2. Οι συνέπειες για την περιοχή ήταν καταστροφικές, αν και η Δ.Ε.Η. υποσχόταν ήπια ανάπτυξη στη περιοχή. Πνίγηκαν χωριά, οικισμοί και καλλιεργούμενες εκτάσεις. Απομονώθηκαν ολόκληρες περιοχές λόγω της λίμνης, άλλαξε το κλίμα της περιοχής με συνέπεια πολλά είδη καλλιεργειών να μην ευδοκιμούν πια στην περιοχή, εμποδίστηκε η ανανέωση των νερών του Αμβρακικού κόλπου (προστατευόμενη περιοχή σύμφωνα με τη συνθήκη Ramsar) από τα ορμητικά νερά και τα φερτά υλικά του Αράχθου με καταστροφικές συνέπειες που τα αποτελέσματα τους δεν έχουν αντιμετωπιστεί μέχρι σήμερα για το οικοσύστημα του Αμβρακικού Κόλπου (ευτροφισμός, ρύπανση, μείωση αλιευμάτων, υφαλμύρωση υπόγειων υδάτων). Τα έργα προκάλεσαν σε μεγάλο βαθμό  το τελικό κύμα εσωτερικής μετανάστευσης των δεκαετιών 1980 και 1990 με αποτέλεσμα τα χωριά να κατοικούνται πλέον κυρίως από ηλικιωμένους. Η Δ.Ε.Η. δεν έκανε τίποτα από όσα είχε υποσχεθεί σαν αντισταθμιστικά οφέλη για να βοηθηθεί η κατεστραμμένη περιοχή (η ανάπλαση της παρόχθιας περιοχής της πόλης της Άρτας ξεκίνησε μετά από 25 χρόνια λειτουργίας του φράγματος). Ήταν οι εποχές που τα δόγματα της ανάπτυξης και των μεγάλων έργων κυριαρχούσαν παντού και η αύξηση των καταναλωτικών αναγκών επέβαλλε γιγαντισμό στο σχεδιασμό των έργων. Οι συνέπειες των φραγμάτων ήταν άγνωστες αλλά και η ευαισθητοποίηση των κοινωνιών σε θέματα περιβάλλοντος ιδιαίτερα στην Ελλάδα ήταν σχεδόν ανύπαρκτη.

Η Δ.Ε.Η. δεν σταμάτησε εκεί. Σχεδίασε άλλα τρία φράγματα στον Άραχθο προσπαθώντας να ακολουθήσει  το ίδιο μοντέλο εκμετάλλευσης και καταστροφής που εφαρμόστηκε στον ποταμό Αχελώο (διαδοχικά φράγματα στη κοιλάδα του ποταμού και μετατροπή της κοιλάδας σε διαδοχικά εργοτάξια και λίμνες). Επίσης, ξεκίνησε εργασίες για τη κατασκευή του φράγματος του Αγίου Νικολάου αλλά εξαιτίας μιας κατολίσθησης εγκατέλειψε το έργο.

Και ερχόμαστε στο σήμερα. Με την απελευθέρωση της ενέργειας μπαίνουν στο χώρο οι μεγάλες κατασκευαστικές εταιρίες. Για το συγκεκριμένο έργο δείχνει από την αρχή ενδιαφέρον μεγάλη κατασκευαστική εταιρία, η οποία καταθέτει μελέτη περιβαλλοντικών επιπτώσεων διαβλητή από παντού και πιέζει πολιτικά να πάρει έγκριση χωροθέτησης. Οι κάτοικοι, οι φορείς, οι πολιτιστικοί σύλλογοι, οι ενώσεις αποδήμων, ο σύλλογος προστασίας Αράχθου, αυτή τη φορά αντιδρούν και η εταιρία κάνει πίσω για να ανασυνταχθεί. Οι στρεβλώσεις και τα ψεύδη στη περιβαλλοντική μελέτη ήταν εμφανείς (π.χ. στη μελέτη είχαν διαστρεβλώσει στοιχεία σε χάρτη ώστε το γεφύρι της Πλάκας να εμφανίζεται 1800 μέτρα πιο μακριά από τη πραγματική του θέση, με αποτέλεσμα να δίνει την ψευδή εντύπωση ότι δεν πνίγεται από τα νερά της λίμνης που θα δημιουργηθεί).

Το Γεφύρι της Πλάκας, το μεγαλύτερο μονότοξο γεφύρι των Βαλκανίων, αποτελεί σύμβολο για την περιοχή και η καταστροφή του ή αλλοίωση των στοιχείων του είναι σημαντικό πρόβλημα για το ιστορικό και πολιτιστικό πρόσωπο της περιοχής. Αλλά δεν είναι το μοναδικό. Είναι μέρος ενός συνόλου αρνητικών συνεπειών για την περιοχή, τόσο οικονομικών, περιβαλλοντικών όσο και κοινωνικών. Σε επίπεδο συμβολισμού μόνο χρησιμοποιείται το γεφύρι ως αιχμή του δόρατος- εξάλλου κάθε αγώνας χρειάζεται τα σύμβολά του.

Η πρώτη μάχη είχε κερδηθεί με την ακύρωση της περιβαλλοντικής μελέτης αλλά φυσικά μπροστά στο κέρδος και μάλιστα τόσο εύκολο η εταιρία ανασυντάσσεται. Τα τρία τελευταία χρόνια όσα διαδραματίστηκαν αποτελούν τυπικό σενάριο του τρόπου σχεδιασμού και ανάθεσης των τεχνικών έργων στην Ελλάδα. Η εταιρία βρίσκει τους πάντα πρόθυμους συμμάχους σε παράγοντες, πολιτικούς και δημοσιογράφους σε τοπικό επίπεδο και επανέρχεται με πιο προσεκτική μελέτη στα επίμαχα σημεία και αρχίζει να αραδιάζει πλήθος υποσχέσεων περί θέσεων εργασίας στην περιοχή, ανάπτυξης οικοτουρισμού και διαστρεβλώνοντας στοιχεία κρύβει ακόμη και τις πιο κραυγαλέες και ξεκάθαρες αρνητικές συνέπειες του έργου. (π.χ. καθηγητής του Ε.Μ.Π, ήρθε στην Άρτα ως συνεργάτης της εταιρίας και υποστήριξε μπροστά σε κόσμο και σε κάμερες ότι δε θα γίνει απόθεση φερτών υλικών και δε θα μετατραπεί σταδιακά η λίμνη σε έλος. Φυσικά όλοι οι επιστήμονες του κόσμου θα γελούσαν μαζί του, αλλά ο κύριος καθηγητής είχε πληρωθεί να πει ψέματα? αυτά συμβαίνουν με την είσοδο των εταιρειών στα πανεπιστήμια που αποπροσανατολίζει την έρευνα από τις κοινωνικές ανάγκες και την κατευθύνει με βάση τα συμφέροντα και τις εντολές των εταιρειών).

Οι  κάτοικοι παρόλα αυτά δεν παραπλανόνται. Είναι τόσο ξεκάθαρες άλλωστε οι συνέπειες από τα ήδη κατασκευασμένα έργα που αποφασίζουν να συνεχίσουν τους αγώνες τους. Παρόλα αυτά η απόφαση έχει παρθεί κεντρικά και είναι ξεκάθαρο ότι όλο το παιχνίδι  γίνεται  για να εφαρμοστεί η προειλημμένη απόφαση  με το λιγότερο πολιτικό κόστος για όσους μεγαλοπαράγοντες είναι υπέρ της κατασκευής του φράγματος. Έτσι, παρόλες τις κορώνες περί ακούσματος της φωνής της τοπικής κοινωνίας και τις αντίθετες γνωμοδοτήσεις των όμορων δήμων της περιοχής του έργου και των νομαρχιακών συμβουλίων της Άρτας και των Ιωαννίνων το έργο παίρνει την έγκριση χωροθέτησης. Οι κάτοικοι συνεχίζουν τον αγώνα τους, καταθέτουν προσφυγή στο Συμβούλιο Επικρατείας.

Συνεχίζουν επίσης τη προσπάθειά τους η εταιρία και οι παρατρεχάμενοί της. Για να αποδυναμωθεί η προσφυγή ο συγκεκριμένος χώρος, που πήρε την πολιτική απόφαση να εφαρμοστεί το έργο, καλεί νέο νομαρχιακό συμβούλιο στην Άρτα και μαζί με τον εκπρόσωπο της εταιρίας (συνταξιούχο υπάλληλο της Δ.Ε.Η., η συγκεκριμένη εταιρία έχει στελεχωθεί με πολλούς συνταξιούχους της Δ.Ε.Η.) δίνουν τη δική τους στημένη μάχη και παίρνουν πίσω την αρχική τους αρνητική γνωμοδότηση .

Οι κάτοικοι προσπαθούν να αναδείξουν τις αρνητικές συνέπειες του έργου που ουσιαστικά τον μόνο που θα ωφελήσει είναι την εταιρία. Οι θέσεις εργασίας για την περιοχή μετά τη κατασκευή του έργου θα είναι 12, όσες θέσεις μπορεί να δώσει η λειτουργία ενός μικρού ξενώνα και ενός εστιατορίου. Όσο για τη πιπίλα περί ενεργειακού προβλήματος, το έργο στη πραγματικότητα δε θα λύσει το πρόβλημα της ενέργειας παρά θα επιτρέψει στον επιχειρηματία να πουλάει ακριβή ενέργεια σε ώρες μεγάλης ενεργειακής ζήτησης (δηλαδή θα καταστρέψουν άλλη μια περιοχή για να βγάζει λεφτά ένας και για να δουλεύουν τα κλιματιστικά της Αθήνας και της Θεσσαλονίκης). Οι κάτοικοι θέτουν το πρόβλημα της ενέργειας συνολικά και το συνδέουν άμεσα με τις πολιτικές κατανάλωσης όσο και με την ανάπτυξη των ήπιων μορφών ενέργειας.

Στο πλαίσιο αυτό, το περασμένο καλοκαίρι, και με πρωτοβουλία των αδελφοτήτων των χωριών του Αράχθου διοργανώθηκε πλήθος κινητοποιήσεων και δραστηριοτήτων, με τη στήριξη πολιτικών ομάδων από Άρτα αλλά και Θεσσαλονίκη. Η όλη κινητοποίηση περιλάμβανε πολιτιστικές και ψυχαγωγικές δραστηριότητες, αθλητικούς αγώνες αλλά και πανηγύρια στα χωριά, και κλιμακώθηκε με μια μαζική διαδήλωση προς το γεφύρι της Πλάκας στα μέσα Αυγούστου.

Εδώ πρέπει να σημειωθεί πως οι αδελφότητες είναι σύλλογοι ανθρώπων που κατάγονται από τη περιοχή αλλά διαμένουν πια αλλού, συνήθως στην Αθήνα. Άλλωστε η περιοχή κατοικείται πια μόνο από ηλικιωμένους, αν και οι νέοι της επιστρέφουν συχνά στις διακοπές και πρόσφατα δραστηριοποιούνται στη περιοχή εταιρίες οικοτουρισμού, π.χ ράφτιγκ (rafting). Αυτοί οι άνθρωποι για τους δικούς τους λόγους αντιστρατεύονται σχεδόν στο σύνολό τους στη κατασκευή του φράγματος, χωρίς να αμελούν να θέτουν όμως και ευρύτερα πολιτικά και κοινωνικά ζητήματα. Είναι τέλος  αξιοσημείωτο πως ακόμη και η ΕΕ με Οδηγία της προκρίνει την αξιοποίηση της περιοχής όχι για ενεργειακά έργα αλλά για οικοτουρισμό.

Μερικά πράγματα δεν ξεπουλιούνται. Περιμένοντας την απόφαση του Συμβουλίου της Επικρατείας οι κάτοικοι προσπαθούν να κλιμακώσουν τους αγώνες τους και προτάσσουν εναλλακτικά μοντέλα ανάπτυξης για την περιοχή που είναι βιώσιμα και σέβονται το περιβάλλον και τους ανθρώπους της περιοχής ώστε ταυτόχρονα να μπορέσουν να σταθούν οικονομικά και να ξαναγεμίσουν με κόσμο τα χωριά τους.

Αυτοσχεδία
Συμμετοχικός χώρος πολιτισμού και πολιτικής