Περιγραφή
Η παρούσα συλλογή άρθρων του Ερρίκο Μαλατέστα αποτελεί μια επιλογή κειμένων διαφορετικών χρονικών περιόδων, στο διάστημα 1871-1932, και συνεπώς διαφορετικών εξελικτικών περιόδων της αναρχικής του σκέψης και δράσης.
Πιστός στην ελευθεριακή παράδοση και έχοντας βαθιά επίγνωση της ταξικής του θέσης, ο Μαλατέστα συμμετείχε ενεργά στους κοινωνικούς αγώνες της εποχής του, στην Ιταλία και αλλού. Μερικά ορόσημα της συλλογικής του δράσης ήταν η Εξέγερση του Μπενεβέντο (1877), η Εξέγερση του Ψωμιού (1898) που ακολουθήθηκε από τη σφαγή του Μπάβα Μπέκκαρις, μετά την οποία φυλακίστηκε και δραπέτευσε τον επόμενο χρόνο, και η Κόκκινη Εβδομάδα (1914) –στη διάρκεια της οποίας η Ανκόνα ήταν για μέρες υπό τον έλεγχο εξεγερμένων εργατών και αγροτών. Βεβαίως, δεν μπορούμε να παραλείψουμε την Κόκκινη Διετία (1919-1920), με τις χιλιάδες απεργίες, τα εργατικά συμβούλια και τις καταλήψεις εργοστασίων.
Παράλληλα, δεν σταμάτησε ποτέ το συγγραφικό και εκδοτικό του έργο σε περιοδικά και εφημερίδες που αποτέλεσαν σταθμούς στον αναρχικό τύπο, από τα οποία προέρχονται και τα κείμενα του αυτής της συλλογής. Έζησε τα περισσότερα χρόνια της ζωής του ως εξόριστος και εργάτης, αποτελώντας εμβληματική μορφή του κινήματος και σημείο αναφοράς για τους επαναστάτες σε όλο τον κόσμο.
Η επίδραση και το τέλος του «Μεγάλου πολέμου», αλλά και το παράδειγμα των σοβιετικών στα τέλη της δεκαετίας του 1910, γέμισαν με επαναστατική ελπίδα την Ευρώπη. Όμως αυτή η ελπίδα άρχισε γρήγορα να σβήνει, παίρνοντας μαζί της τις υποσχέσεις για θεμελίωση ενός διαφορετικού κόσμου, με αποκορύφωμα την επιβολή του φασιστικού καθεστώτος στην Ιταλία το 1922. Τα γεγονότα αυτά σμίλεψαν ακόμα περισσότερο τη θεώρηση του Μαλατέστα για το κοινωνικό ζήτημα, τα μέσα και τους σκοπούς των αναρχικών. Αποφυλακίστηκε για τελευταία φορά σχεδόν 69 χρονών, ακριβώς πριν την άνοδο του Μουσολίνι στην εξουσία, ενώ στα 70 του και ζώντας στην φασιστική Ιταλία, μην μπορώντας σωματικά να συμμετέχει στους αγώνες, αφιερώθηκε αποκλειστικά στη θεωρία, εκδίδοντας, υπό καθεστώς λογοκρισίας, μια ακόμα επιθεώρηση και προσφέροντάς μας μερικά εξαιρετικά κείμενα που προδίδουν τη διαύγειά του μέχρι και τον θάνατό του το 1932 στη Ρώμη.
Φυλακίσεις, εξορίες, φασισμός και λογοκρισία δεν κατάφεραν να κάμψουν το ηθικό του και να του στερήσουν τις πιο σημαντικές ποιότητες ως αγωνιστή: την αγάπη του για τον άνθρωπο, τη θέληση για αγώνα και την πίστη στο μέλλον.
Κάποιοι μπορεί να αναρωτηθούν: τι είναι εκείνο που κινητοποίησε την Ευτοπία να εκδώσει αυτά τα κείμενα του Μαλατέστα; Στα γραπτά του διακρίνουμε τις κοινές μας αξίες, πρακτικές και κάτι ιδιαίτερα σημαντικό –που δεν πρέπει να αγνοούμε περιχαρακωμένοι πίσω από τις αυστηρές, ιδεολογικές, κόκκινες γραμμές μας: Τη συνέπεια και την αφοσίωση ενός αναρχικού επαναστάτη στον Σκοπό, μέχρι το βιολογικό του τέλος. Βλέπουμε έναν θεμελιωτή της ελευθεριακής σκέψης και δράσης. Έναν άνθρωπο που ενέπνευσε τους σύγχρονούς του να ορθώσουν ανάστημα απέναντι στους εξουσιαστές τους, να εναντιωθούν στο υπάρχον σύστημα και να διεκδικήσουν αυτά που τους αξίζουν: δικαιοσύνη, ζωή και ελευθερία.
Πάντα επαναστάτης και ενάντιος στον κοινοβουλευτισμό, αλλά και αποδεχόμενος, ειδικά στα μεταγενέστερα γραπτά του, τις διεκδικήσεις απέναντι στη μπουρζουαζία στο εδώ και τώρα και τη σταδιακή προσπάθεια βελτίωσης της θέσης των καταπιεσμένων, υποστήριξε ένθερμα την αναρχική οργάνωση σε αντίθεση με τις ανίσχυρες, ατομικές ενέργειες «ηρωισμού». Αντιμιλιταριστής, αλλά απέχοντας κατά πολύ από τον πασιφισμό ή την παθητική αντίσταση του Τολστόι, αντιλαμβανόταν τη βίαιη επανάσταση ως τον μόνο τρόπο με τον οποίο θα τερματιζόταν η καταπίεση των από τα κάτω και θα ξαναγεννιόταν ο κόσμος. Όμως, όπως υποστήριζε, για να κάνουμε αυτές τις συνθήκες υπαρκτές, είναι απαραίτητο να πάμε στον κόσμο, να μπούμε στις εργατικές ενώσεις και τα συνδικάτα, να προπαγανδίσουμε τις ιδέες μας, να καταστήσουμε σαφές ότι αξίζει κάποιος να παλεύει και μπορεί να πάρει την κατάσταση στα χέρια του.
Ο Μαλατέστα αποτελεί ένα από τα χαρακτηριστικότερα παρα-δείγματα αγωνιστή που συνδυάζει τη θεωρία με την πράξη, το όραμα με τον καθημερινό αγώνα, την ενδελεχή ανάλυση με τη λαϊκότητα, το πάθος για εξέγερση με τη νηφάλια εκτίμηση της κατάστασης, την επαναστατική φλόγα με τον προμηθεϊκό άνθρωπο, την ανάγκη να ζήσουμε εδώ και τώρα τις ευτοπίες μας με αυτή του να οργανώσουμε τις κοινωνίες μας για τους ανθρώπους του αύριο.
Καθώς ο αναρχισμός μεταβάλλεται μέσα στον χρόνο, ο Μαλατέστα μπορεί να μας βοηθήσει να επαναθεμελιώσουμε σε στέρεες βάσεις την εξελισσόμενη επαναστατική πρακτική. Να δούμε την ιστορία όχι ως σύνολο τετελεσμένων γεγονότων προς παρατήρηση αλλά ως συνεχώς επαναδιαπραγματευόμενο, ανοιχτό πεδίο μάχης στο οποίο συμμετέχουμε, νοηματοδοτώντας το στο σήμερα. Μόνο οι αγνές προθέσεις δεν είναι αρκετές. Μόνο η επαναστατική ορμή δεν μπορεί να εγκαθιδρύσει μια χειραφετημένη κοινωνία. Το παράδειγμά του είναι αυτό της ισορροπίας ανάμεσα στην αργή, προπαγανδιστική προετοιμασία για την αλλαγή των συνειδήσεων και στην επαναστατική προετοιμασία: την εξεγερτική δράση και την άμεση οικοδόμηση, βήμα-βήμα, μιας πιο ελεύθερης ζωής.
Η συλλογή αυτή, λοιπόν, σίγουρα δεν φιλοδοξεί να αποτελέσει μια σύνοψη της σκέψης του Μαλατέστα –μιας σκέψης η οποία, παρά τη συνέπεια και τη συνεκτικότητά της, μόνο στατική δεν είναι. Πώς θα μπορούσε να είναι, άλλωστε, για έναν άνθρωπο που συμμετείχε εξήντα χρόνια στα αναρχικά και εργατικά κινήματα; Επιπλέον, αυτή η συλλογή δεν φιλοδοξεί να παρουσιάσει την εξέλιξη της σκέψης του μέσα στον χρόνο. Αυτό που επιδιώκουμε είναι να παρουσιάσουμε κάποια ψήγματα του λόγου του που μας ενέπνευσαν, με την ελπίδα να αποτελέσουν έμπνευση και για άλλους. Γνωρίζοντας το έργο, τη δράση και τον λόγο του, να πάμε πέρα από το άτομο και τις ιδιαιτερότητες ή τους περιορισμούς που θέτει η εποχή του και να βρούμε τη δύναμη, τη θέληση και τα εργαλεία ώστε να οργανώσουμε τις δικές μας αρνήσεις δημιουργώντας στέρεες καταφάσεις, να συλλογικοποιήσουμε τις αντιστάσεις μας, συνθέτοντάς τες προς ένα συνεκτικό όραμα για μια απελευθερωμένη κοινωνία και να ξεμπερδεύουμε επιτέλους με αυτό το εκμεταλλευτικό, καταπιεστικό σύστημα που καταστρέφει τη ζωή.
Κλείνουμε αυτή την εισαγωγή με τα δικά του λόγια:
«Ας έρθει λοιπόν η επανάσταση! Κάθε μέρα που καθυστερεί σημαίνει μια τεράστια ποσότητα οδύνης επιβεβλημένη στην ανθρωπότητα. Ας εργαστούμε ώστε να έρθει γρήγορα –και να είναι αυτή η επανάσταση που πρέπει– ώστε να βάλουμε ένα τέλος σε κάθε καταπίεση και εκμετάλλευση. Είμαστε επαναστάτες από αγάπη για την ανθρωπότητα· δεν είναι δικό μας λάθος εάν η ιστορία μάς οδηγεί σε αυτή την οδυνηρή αναγκαιότητα. Επομένως, για εμάς και για όλους εκείνους που βλέπουν τα πράγματα όπως εμείς, κάθε προπαγάνδα ή άμεση δράση είτε με λόγια είτε με πράξεις, είτε πραγματοποιείται από μια ομάδα είτε από ένα άτομο, είναι καλή όταν βοηθά να φέρουμε την επανάσταση πιο κοντά και να την κάνουμε ευκολότερη, όταν βοηθά να κερδίσουμε για την επανάσταση τη συνειδητή συνεργασία των μαζών και να της δώσουμε τον χαρακτήρα της παγκόσμιας απελευθέρωσης, χωρίς τον οποίο ίσως πράγματι να έχουμε μια επανάσταση, αλλά όχι την επανάσταση που επιθυμούμε.»
Ευτοπία
