Γιατί το διαδίκτυο είναι τόσο επικίνδυνο για την πραγματική δημοκρατία, των Matt Hern και Stu Chaulk

Το παρακάτω κείμενο αποτελείται από αποσπάσματα άρθρου -που βασίζεται στο επερχόμενο βιβλίο των συγγραφέων An Architecture of Isolation: the Myth of the Internet, (Broadview Press, 2000) - το οποίο έχει δημοσιευθεί στο περιοδικό Democracy & Nature (vol 6 no1, Μάρτης 2000). Τη μετάφραση έκανε ο Αλέξανδρος Γκεζερλής.

Κατά βάση, δεν πιστεύουμε ότι μια δημοκρατική επιστήμη και τεχνολογία μπορούν να υπάρξουν για πολύ μέσα σε μια καπιταλιστική κοινωνία. Θύλακες δημοκρατικής πρακτικής και γνησίως οικολογικά εργαλεία γεννιούνται συνεχώς, αλλά απορροφώνται από την καταπληκτική ευπλαστότητα του καπιταλισμού και την ικανότητά του να καταναλώνει. Ούτε, όμως, το θεσμικό πλαίσιο της κοινωνίας είναι στατικό, μετατοπιζόμενο και διαμορφωνόμενο σε σχέση με τις τεχνολογίες του, και ενώ μερικά εργαλεία είναι κατηγορηματικά υπέρ της κυριαρχίας του κεφαλαίου, άλλα είναι ενδεχομένως χρήσιμα για μια οικολογική κοινωνία. Μερικά εργαλεία αξίζει να σωθούν, μερικές πρακτικές αξίζει να τις θυμόμαστε. Μπορεί το κόψιμο του ξύλου με τσεκούρι να έχει περισσότερη εγγενή αξία από τη χρησιμοποίηση αλυσοπρίονου, και το σκάψιμο να είναι καλύτερο από τη χρησιμοποίηση εκσκαφέα καθ' εαυτό και αφ' εαυτό. Ασφαλώς και έχει έντονη σημασία τι κάνει το κόψιμο και το σκάψιμο, ποιος τα κάνει, που γίνονται και γιατί γίνονται. Ωστόσο, υπάρχει λογική και αξία στην εξέταση της φύσης των ίδιων των εργαλείων, επειδή δεν είναι ουδέτερα, και η φύση τους είναι σε άμεση σχέση με τη χρήση τους. Μερικά εργαλεία αξίζει να διατηρηθούν και μπορεί ενδεχομένως να είναι χρήσιμα για μια γνησίως δημοκρατική κοινωνία. Άλλα δεν αξίζει. Είναι σε αυτό το φως που προσφέρουμε τις απόψεις μας πάνω στο Διαδίκτυο.

Η Φύση της Κοινότητας

Μιλώντας για κοινότητα, αυτή πρέπει να στηρίζεται σε τόπο, γεωγραφικές συγγένειες και σχέσεις, και θέλουμε να υποστηρίξουμε ότι το ιδανικό της πραγματικής κοινότητας είναι το μόνο δυνατό πεδίο για να ακμάσει η πραγματική δημοκρατία. Οι εικονικές κοινότητες γεννούν εικονικές δημοκρατίες, και με την απουσία της δημόσιας συζήτησης, των κοινών αξιών και των γεωγραφικών κοινοτήτων που απαιτεί η εικονικότητα, θα χάσουμε μερικές από τις πιο αγαπημένες και αναντικατάστατες αξίες μας. Το να θεωρούμε τα δίκτυα υπολογιστών, όσο εκλεπτυσμένα κι αν είναι, ικανά να αντικαταστήσουν, αναπαραστήσουν, ή ακόμη να επαυξήσουν τη γνήσια κοινότητα είναι επικίνδυνο.
Ακόμη και ο Χάουαρντ Ράινγκολντ, σταματώντας για μια στιγμή τον ενθουσιώδη εκθειασμό του WELL (Whole Earth 'Lectronic Link, Ηλεκτρονικός Δεσμός Ολόκληρης της Γης, το χίπικο δίκτυο από το Μπέρκλεϊ) στιγμιαία αναρωτιέται: «Ή ίσως ο κυβερνοχώρος είναι ακριβώς το λάθος μέρος για να αναζητήσουμε την αναγέννηση της κοινότητας, προσφέροντας όχι ένα εργαλείο για γλέντι, αλλά ένα ομοίωμα του πραγματικού πάθους και της πραγματικής δέσμευσης του ενός στον άλλο που αρνείται τη ζωή. Σε κάθε περίπτωση πρέπει να το ανακαλύψουμε σύντομα»[1]. Το γιατί ο Χάουαρντ δε δίνει άλλη προσοχή σε αυτή τη σκέψη δεν είναι άξιο απορίας, αλλά παρ' όλα αυτά αφήνει αυτή την ιδέα πίσω και ρίχνεται σε 300 ακόμα σελίδες «μαζορετισμού» (cheerleading). Όπως τόσοι πολλοί υποστηρικτές του Διαδικτύου, αισθάνεται τις αντιφάσεις, αλλά υπάρχουν υπερβολικά πολλές γραμμές κουβέντας (chat lines) να επισκεφθεί για να σκοτιστεί ξοδεύοντας τόσο πολύ χρόνο ιδρώνοντας για τέτοιου είδους λεπτομέρειες.
Η υποβάθμιση της κοινότητας αναγκαστικά σημαίνει υποβάθμιση της δημοκρατίας. Οι τοπικοί χώροι, οι αγροτικές κοινότητες και οι αστικές γειτονιές καθορίζονται από την ποιότητα των σχέσεων που περιέχονται μέσα τους, ανάμεσα στους ανθρώπους, τη μη ανθρώπινη ζωή και το περιβάλλον. Γνησίως συμμετοχικές και άμεσες δημοκρατίες απαιτούν είδη κοινωνικών σχέσεων ανθρώπινης-κλίμακας που μόνο η πρόσωπο-με-πρόσωπο ζωή, η δέσμευση και μια ακλόνητη αγάπη για τον τόπο μπορούν να υποστηρίξουν. Καθώς οι πόλεις και οι αγροτικές κοινότητές μας χάνουν τη «βαθιά και μόνιμη αίσθηση αφοσίωσης στην ευημερία τους, και μια απόπειρα να τοποθετηθούν αυτά τα συναισθήματα μέσα σε ένα πλούσιο ηθικό και οικολογικό πλαίσιο, είτε θεόσταλτο είτε διανοητικό [που] ξεκάθαρα διαφοροποιεί την πλειοψηφία των πόλεων παλαιότερων εποχών από αυτές της σημερινής »[2], τα ιδανικά της ιδιότητας του πολίτη και της υπευθυνότητας εξασθενίζουν. Η εικονική ζωή μπορεί μόνο να μας απομονώσει παραπάνω από τις τοπικές κοινωνικές σχέσεις που θα μπορούσαν να καλλιεργήσουν μια αναγέννηση της τοπικής δημοκρατίας.
Η δύναμη του Διαδικτύου είναι ότι επιτρέπει στα άτομα να υπερβούν όλους τους περιορισμούς που κάνουν την τοπική κοινότητα χρονοβόρα, μη αποδοτική, περιορισμένη, περιοριστική και εξοργιστική. Την ίδια στιγμή και εξ' ορισμού, διαγράφει τις δυνατότητες για άμεση, πρόσωπο-με-πρόσωπο δημοκρατία, δημόσια ευθύνη και κοινή κατανόηση. Στην επιδίωξη μιας καθαρής, εύκολης, ταχείας και μη-δεσμευτικής επικοινωνίας, η ανακατωσούρα της τοπικής δημοκρατίας ξεχνιέται. Δεν υπάρχει καμία αμφιβολία ότι η τοπική κοινότητα παρουσιάζει συγκεκριμένους κινδύνους? τον τοπικισμό, την απομόνωση και τη στενομυαλιά, εκτός των άλλων, αλλά αυτοί είναι αναγνωρίσιμοι και αντιμετωπίσιμοι στη ροή της κατανοητής ζωής.

...

Σχέσεις και Πολίτες

Σε αυτήν την κουλτούρα οι τεχνολογίες μας ποτέ δεν απορροφώνται αβασάνιστα στο οικοδόμημα της καθημερινότητας, τα εργαλεία μας επιχειρούν να εντάξουν κομμάτια κουλτούρας, προσπαθούν να γίνουν κουλτούρα τα ίδια. Είναι παραίσθηση το να σκεφτεί κανείς ότι η απεριόριστη συζήτηση στο Δίκτυο μπορεί να προετοιμάσει ή να καλλιεργήσει άτομα για τη δημιουργία μιας φυσικής κοινότητας. Οι εικονικές σχέσεις δεν είναι σε καμία περίπτωση παρόμοιες με τις πρόσωπο-με-πρόσωπο σχέσεις, είναι απογυμνωμένες από τις φυσικές πραγματικότητες και τις επιβαρύνσεις του τόπου, και θα μετατοπίσουν τους χρήστες ακόμη πιο μακριά από τους τοπικούς χώρους, όχι πιο κοντά. Όπως έχει γράψει ο Τζων Γκρέη, το Δίκτυο είναι: «μια σχεδιαστική Ουτοπία τροποποιημένη στα μέτρα ανθρώπων που πιστεύουν στα τεχνικά φιξάκια και όχι στην ηθική ή την πολιτική και τη μεγάλη διαδρομή που αντιμετωπίζουμε στον αγώνα να προστατέψουμε τα ανθρώπινα και φυσικά περιβάλλοντά μας» [3].
Αυτό ακριβώς είναι το θέμα. Το Διαδίκτυο απομονώνει τους χρήστες από τη μόνιμη πίστη και προσπάθεια του τόπου και της σχέσης, κουκουλώνοντάς τους μέσα σε μια απομίμηση κοινότητας που δεν έχει καμία ομοιότητα και δεν απαιτεί καμία από τις ικανότητες ή ευθύνες της πραγματικής κοινότητας. Στο Δίκτυο, ένα άτομο περιορίζεται από μια προσωρινά προκεκλημένη ανικανότητα να επαληθεύει αλυσίδες νοήματος, μια μοναξιά χωρίς την αναμέτρηση της σχέσης που απαιτεί η κοινότητα. Η απόπειρα της υποχώρησης από την εργασία του χτισίματος τοπικών χωρών έτσι ώστε να κρυφτούν στην εικονικότητα είναι μια χίμαιρα, και μάλιστα μια που καθιστά τους χρήστες σημαντικά λιγότερο ικανούς να φανταστούν μια βιωμένη δημοκρατία και κοινότητα, όχι περισσότερο.
Σε καμία περίπτωση δεν προωθούμε μια αντι-μοντερνιστική ή αντι-τεχνολογική θέση εδώ, αλλά ένα κοινωνικό επιχείρημα υπέρ της παλινόρθωσης των χωρικά-βασισμένων κοινοτήτων και των τοπικών δημοκρατιών. Τα νέα εργαλεία πρέπει να αξιολογούνται χρησιμοποιώντας ηθικά, πολιτιστικά και κοινωνικά κριτήρια, και μια ανάλυση των αποτελεσμάτων τους πρέπει να είναι σαφής και βιωμένη. Οι Λουδίτες, ένα από τα πιο ολέθρια παρεξηγημένα κινήματα των τελευταίων δύο αιώνων, έγραφαν στο γράμμα τους του Μάρτη του 1812 ότι δεν αντιτίθονταν σε όλα τα μηχανήματα, αλλά «σε όλα τα μηχανήματα που ήταν επιβλαβή για τους πολίτες» [4].
Οι Λουδίτες ήταν υφαντουργοί στις κεντρικές κομητείες της Αγγλίας που εξεγέρθηκαν το 1811 και το 1812 ενάντια στον αποδεκατισμό της κοινοτικής κουλτούρας και των πόρων της ζωής τους από την επιβολή υφαντουργικών μηχανημάτων στα οποία ανατίθονταν οι δουλειές τους από τα συμφέροντα των ελίτ. Το επιχείρημα των Λουδιτών δεν αφορούσε ποτέ μονάχα την τεχνολογία, αφορούσε την τοπική εξουσία και τον τοπικό έλεγχο. Στη σημερινή αγωνιώδη τεχνο-φρενίτιδα «Λουδίτης» είναι ένας όρος χλευασμού και περιφρόνησης, που παραπέμπει σε ένα θολό παρελθόν, αλλά αναλογιστείτε αυτή τη μικρή φράση? είναι ακριβώς οι πολίτες που το Δίκτυο θέτει σε κίνδυνο.

...

Η τεχνολογία αναπτύσσεται διαλεκτικά από την κουλτούρα της, και η κουλτούρα μας είναι κατά τα φαινόμενα ανίκανη να παράγει ένα νέο σπιρτόξυλο τώρα πια χωρίς να παράγει κοινωνική αποσάθρωση. Σε μια καλύτερη κουλτούρα, σε ένα πιο υγιές κοινωνικό περιβάλλον, είναι απόλυτα πιθανό ότι το Διαδίκτυο να μπορούσε να χρησιμοποιηθεί ευρέως με τρόπο χρήσιμο, οικολογικό και σοφό. Πράγματι υπάρχουν πολλά στην κουλτούρα μας που αξίζει να αντικατασταθούν, το Δίκτυο ωστόσο, εκτοπίζει τα λάθος πράγματα. Προάγει την ταχύτητα, την πρόσβαση σε περισσότερη πληροφορία, αποδοτικότητα και ιδιωτική απομόνωση. Κανένα από αυτά δεν είναι σε έλλειψη υπό τις παρούσες συνθήκες, ενώ διαλύει αυτά που απεγνωσμένα χρειάζονται καλλιέργεια? την οικογένεια, την κοινότητα, το σπίτι, το δημόσιο χώρο, τον κοινό διάλογο και τους τοπικούς χώρους. Ένα εικονικό μέλλον είναι ένα μέλλον που πρέπει να φοβόμαστε.

...

Οι λόγοι για τους οποίους το Δίκτυο δεν είναι και δε θα μπορέσει ποτέ να είναι ένας γνησίως δημόσιος χώρος είναι ριζωμένοι ακριβώς στις ειρωνείες του. Υπερνικώντας το χρόνο και το χώρο, η υποτιθέμενα προκύπτουσα «συνδετικότητα» αφήνει μόνο μια απομονωμένη επίφαση. Σε ένα ενδεχομένως περιπετειώδες σύνορο, η κουκουλωμένη σιγουριά κι ασφάλεια είναι πρωταρχικές. Το να είναι ικανοί να μιλήσουν με οποιονδήποτε οπουδήποτε αφήνει τους χρήστες πολύ μόνους. Η ικανότητα να επισκεφτεί κανείς οποιοδήποτε μέρος οποιαδήποτε στιγμή τον αφήνει σε ένα ουσιαστικό πουθενά. Είναι η ίδια παγκοσμιοποιητική λογική που εφοδιάζει τη ρητορική της οικονομικής παγκοσμιοποίησης και της αποικιοποίησης, μια λογική που είναι σίγουρα διάχυτη και συνεχώς αισθητή στο Δίκτυο.

MATT HERN και STU CHAULK

[1] Rheingold, H., The Virtual Community, Reading, MA: Willaim Patrick, 1993. σ. 26.
[2] Bookchin, M., Urbanization Without Cities, Montreal: Black Rose, 1992. σ. 6.
[3] Gray, J., 'Cyberspace Offers a Hollow Freedom', Manchester Guardian, 16 Απρίλη 1995.
[4] Παρατίθεται στο Sale, K., Rebels Against the Future, Reading, MA: Addison-Wesley, 1995. σ.261.